Trong quá trình này (mặc dù không ít người Việt thường học hành khá trội thời du học, kể cả so với một số bạn học Tây), hôm nay, thu nhập của nhiều cựu học sinh Việt thấp hơn, hoặc “chập chờn” hơn, so với các bạn học cũ người Liên Xô, Đông Âu của họ.

Điều này chắc khó gây ngạc nhiên. Điều gây ngạc nhiên là các doanh nhân Việt thường tỏ ra giàu (đúng hơn là có vẻ “xông xênh”) hơn so với các đối tác, vốn là bạn học cũ của mình ở kỷ nguyên xô viết. Xem ảnh, dễ thấy một số bạn “Tây” như trông “rầu rầu” hơn, thiếu bốc đồng hơn, trong dịp hội ngộ.

Lý giải?

Về tâm trạng “cảm thấy bất hạnh hơn” của dân các nước xã hội chủ nghĩa (XHCN) cũ có nhiều lý do. Nhưng nhiều điều tra ở châu Âu nhất trí được với nhau một điều, là dù đời sống vật chất của người dân các nước XHCN cũ có những mặt được cải thiện hơn mức trung lưu; chẳng hạn, ở các nước thuộc khối xô viết cũ vẫn vô cùng khó cập được với mức tương ứng ở “phương Tây”…

Tâm trạng này thường được các học giả nghiên cứu về kinh tế thị trường kiến giải rằng, khi càng cố kiếm nhiều tiền hơn, bạn sẽ nhận thấy mình càng hụt hơi, vì ngày càng bị vây bọc bởi nhiều người có thu nhập cao hơn.

Nhưng điều làm trầm trọng thêm “cảm giác bất hạnh”, vẫn theo các nghiên cứu Tây Âu, là sau khi khối Liên Xô – Đông Âu chuyển đổi cơ cấu kinh tế, tại nhiều nước trong khu vực này, một nhóm nhỏ những người từng dễ tiếp cận hơn với “khâu” phân phối các nguồn tài nguyên, cũng phát tài với một gia tốc mãnh liệt, đến mức khoảng cách của họ với đa số dân chúng dường như sẽ không thể thu hẹp nổi… Cảm giác “bất hạnh” ở đây trùng với cảm nhận bất công.

Đời bố…

Sang Việt Nam, các bạn Đông Âu thường mừng khi thấy các bạn học cũ người Việt, nhìn chung, đều sử dụng được kiến thức của mình để tạo được một địa vị tương đối khá giả, (và đóng góp của họ với đất nước là không thể đo đếm). Nhưng không mấy người theo được nghề mình đã học ở Liên Xô – Đông Âu – điều làm một số bạn Tây xót xa: cậu từng học khá thế cơ mà...

Nói riêng, theo một người đứng đầu Thương vụ của một nước Liên Xô cũ, đa số lưu học sinh Việt tốt nghiệp ở nước này thời XHCN nay “đi buôn”.

Một là,nhiều cử nhân tốt nghiệp các ngành khoa học cơ bản (khoa học cơ bản ở Việt Nam không phát triển như dự kiến trong các kế hoạch năm năm đầu thời hậu chiến) và một số kỹ sư chuyên ngành hẹp không có “đất dụng võ”.

Hai là, quá èo uột đồng lương của các “viện sĩ” Việt Nam so với yêu cầu “con hơn cha” trong điều kiện sống ở đô thị lớn.

Ba là…

Vì có những bạn người Âu biết cả những câu như “Hy sinh đời bố củng cố đời con”… Họ nhận thấy trẻ con Việt hôm nay chưa hẳn đã hơn cha mẹ nào của chúng từng là du học sinh Liên Xô – Đông Âu, nếu nói về phương diện đời sống tinh thần, và phần nào, cả đời sống vật chất (thời “xã hội chủ nghĩa” không có vấn đề đồ ăn “rởm”, đồ ăn bẩn…), điều kiện phát triển thể lực của các thành phố lớn ở Việt Nam hôm nay cũng chưa bằng các khu tập luyện thể thao hầu như không mất tiền ở Liên Xô – Đông Âu một thời xô viết…

Đại học Humboldt Berlin là trường đại học lâu đời nhất tại Berlin, thành lập năm 1810 do nhà cải cách giáo dục và ngôn ngữ học người Phổ Wilhelm von Humboldt sáng lập. Đây là hình mẫu ngôi trường đại học đã ảnh hưởng tới rất nhiều trường đại học khác ở châu Âu và phương Tây.

Điều thế hệ 8, 9X… ở Việt Nam hơn cha mẹ chúng là khả năng nhập học ở một trường danh tiếng phương Tây. Nhưng khác với lớp cha mẹ “bao cấp”, nói chung chỉ cần dùi mài kinh sử để đạt điểm cao trong kỳ thi Đại học là có thể  du học Đông Âu XHCN, việc du học Tây Âu – Mỹ - Úc nói chung đòi hỏi đầu tư lớn. Kết quả là một số người Đông Âu lại có dịp kinh ngạc: không ít bậc cha mẹ Việt tuyên bố xanh rờn: sẵn sàng bán nhà (!) cho con đi du học.

Trong năm điều đầu tiên được cho là đem lại hạnh phúc cho người Đức hôm nay, có niềm hạnh phúc được sở hữu nhà.

Sốc của các bạn Âu còn được nhân lên, khi họ biết rằng bất động sản Việt Nam đắt kinh khủng. Trong vòng khoảng mươi mười lăm năm qua, có chỗ, giá đất tăng tới dăm bảy chục lần. Khó có được “món hàng” nào trên thế giới làm giá được như thế trong một khoảng thời gian tương tự. (Sự tăng giá bất động sản ở Đông Âu diễn ra khá nhanh trong thời kỳ thị trường tự do xác lập, rồi nhìn chung là chững. Tăng giá nhà đất ở Việt Nam “thẳng đứng” là nhờ quy hoạch đô thị, tính “đắc địa” trong kinh tế thị trường, và sự khan hiếm của quỹ đất ở Việt Nam).

Nay nhìn lại, cuộc “Tây du” - cho con cái du học Tây Âu – Mỹ - Úc hôm nay (cuộc Đông du do Phan Bội Châu phát động diễn ra một thập kỷ về trước) quả là một hy sinh đáng nể trong mắt “Tây”. Vì có những em, theo nhiều lý do, đã không thể tốt nghiệp. Ngay cả những em đã tốt nghiệp, thì khi về nước, có được một đồng lương bù đắp được khoản bố mẹ từng chi cho việc du học, nhiều khi là giấc mơ. Cung cách đầu tư giáo dục “vui vẻ” chấp nhận lỗ này từng nổi tiếng ở phương Tây: giáo dục, thi cử Việt là “nỗi ám ảnh toàn dân”, chắc xuất phát từ khát vọng truyền đời “vinh quy bái tổ”.

Đề xuất trường ĐH Đông Âu, với chi phí thấp hơn nhiều nhưng “thương hiệu” thấp hơn, tuy chất lượng đào tạo ngang với trường tương ứng ở “trời Tây”, không thể lay chuyển được một vài vị quyết bán nhà cho con ăn học.

Tốt nghiệp các trường danh tiếng ở phương Tây không chỉ “oai” hơn, còn lợi thế là dễ xin việc hơn ở Việt Nam. Ở Đông Âu, tốt nghiệp ĐH ngoại các chuyên ngành có thể học “trong nước”, ngược lại, có thể làm tăng nghi ngại của người tuyển mộ, là các kiến thức “Tây” liệu có ‘cung trăng’ so với điều kiện sở tại…

• Lê Thành(Ghi)

Cuộc cạnh tranh giành chỗ học ngày càng trở nên khốc liệt ở Hồng Kông

Các ông bố bà mẹ chờ đợi để xem con cái họ có được nhận vào trường tiểu học này hay không.

Cuộc cạnh tranh để giành một suất học ở các trường Hồng Kông đang ngày càng trở nên khốc liệt khi ngày càng nhiều trẻ em đại lục đổ sang đây với hi vọng được hưởng nền giáo dục tiên tiến.

Kết quả là những gia đình ở cả hai bên Hồng Kông và đại lục ngày càng trở nên căng thẳng hơn trong việc đăng ký học cho con cái.

Một bà mẹ Hồng Kông có con không được nhận vào ngôi trường mà chị chọn đã lấy tay ôm mặt khóc. Khi cánh phóng viên vây quanh chị, chị cúi xuống và khóc nức nở.

Những hình ảnh này đã được giới truyền thông địa phương đăng tải liên tục khi nói về sự bất bình của người dân Hồng Kông trong các vấn đề liên quan tới đại lục. Từ việc quá tải trong bệnh viện tới vấn đề sữa trẻ em, bây giờ thì việc trẻ em địa phương thiếu chỗ học lại đang trở thành đề tài "nóng".

“Ngày càng tệ hơn”

Vấn đề xuất phát từ một phán quyết của toà án vào năm 2001 quy định rằng những đứa trẻ được sinh ra ở Hồng Kông sẽ có quyền lợi tương đương với người dân địa phương.

Từ năm 2006, hiện tượng các cặp vợ chồng kéo nhau sang Hồng Kông để sinh đẻ trở nên phổ biến. Kể từ đó, hơn 180.000 trẻ em có bố mẹ sinh sống ở lục địa đã được sinh ra ở Hồng Kông.

Hiện tại, rất nhiều trẻ được sinh ra vào thời điểm đó đã đến tuổi đến trường, nhưng các trường lại không đáp ứng đủ.

Năm ngoái, khoảng 6.800 học sinh ở đại lục hằng ngày vẫn từ thành phố Thâm Quyến sang Hồng Kông đi học.

Năm học 2013-2014, cơ quan phụ trách giáo dục của Hồng Kông thông báo, số hồ sơ đăng ký học ở những khu vực gần biên giới đã cao hơn số suất học cho phép là 1.400.

“Con số này tăng 50% so với năm ngoái và cuộc cạnh tranh ngày càng trở nên tồi tệ hơn khi mà trẻ em đại lục tràn sang Hồng Kông ngày một nhiều” – người đứng đầu hiệp hội hiệu trưởng trường tiểu học miền Bắc Hồng Kông, ông Chan Siu-hung cho hay.

Để giải quyết nhu cầu ngày càng tăng, cơ quan giáo dục phải tăng sĩ số lớp học, đồng thời gửi trẻ sang các trường thuộc khu vực khác bằng cách sử dụng một hệ thống được vi tính hoá, không phân biệt giữa trẻ em sống ở Hồng Kông và trẻ sống ở đại lục.

Điều này khiến chị Zoe Pang – một bà mẹ Hồng Kông tức giận khi biết rằng từ bây giờ con trai chị sẽ phải đi xe buýt gần 1 tiếng đồng hồ để tới trường hằng ngày.

“Những người nộp thuế chúng tôi đang phải trả tiền để trẻ em đại lục được học tập ở đây trong 9 năm tới, còn con cái chúng tôi lại không thể học ở trường gần nhà. Điều đó là không công bằng” – chị Pang vừa than vãn vừa lau nước mắt.

Một phụ huynh Hồng Kông khác – chị Chang Liqun thì thấy mình thật may mắn vì con trai đã được học ở ngôi trường mà họ chọn, tuy nhiên chị vẫn cho rằng hệ thống giáo dục cần phải thay đổi.

“Không ích kỷ, nhưng tôi tin rằng những gia đình đang sinh sống ở Hồng Kông như chúng tôi nên được ưu tiên. Chúng tôi không cố phân biệt đối xử với các bà mẹ đại lục nhưng các trường không có đủ chỗ” – chị nói.

“Công bằng”

Trong khi đó, các bà mẹ đại lục cho rằng con cái họ cũng có quyền lợi tương đương trẻ em Hồng Kông.

“Giáo dục Hồng Kông và các dịch vụ xã hội khác tốt hơn đại lục. Tôichọn sinh con ở đây để con gái tôi có thể có một cuộc sống tốt hơn” –chị Cao Lulum, 35 tuổi – một bà mẹ người Thâm Quyến chia sẻ.

Vấn đề “du lịch sinh nở” dẫn đến những căng thẳng giữa người dân Hồng Kông và đại lục

Các gia đình khác thì cho rằng có hộ chiếu Hồng Kông sẽ giúp trẻ dễ được chấp nhận ở các trường phương Tây hơn.

Một bà mẹ tới từ Thâm Quyến cười rất tươi khi biết con gái được nhập học ngôi trường mà họ thích nhất.

“Tôi quá hạnh phúc, xin cảm ơn” – cô vừa nói vừa cúi đầu với các phóng viên. “Tất cả con cái chúng tôi đều được sinh ra ở Hồng Kông để được đối xử như những đứa trẻ Hồng Kông”.

Tuy vậy, chính quyền Hồng Kông đang phải chịu áp lực nặng nề từ phía người dân. Họ đề nghị trẻ em Hồng Kông phải được ưu tiên hơn trong tình hình số trường học của địa phương không đáp ứng đủ.

Chính quyền đã hạn chế đại lục mua quá nhiều sữa bột và cấm các bệnh viện công nhận những trường hợp bà bầu đại lục sang sinh đẻ.

Các quan chức Hồng Kông cho rằng cả hai biện pháp này đều đang có hiệu quả tốt.

Chị Ho Mei Yin có phần nhẹ nhõm hơn khi biết tin này. Cô con gái 6 tuổi của chị hiện đang không giành được một suất ở trường học gần nhà. Hiện cô bé vẫn đang trong danh sách chờ trong trường hợp có ai đó bỏ suất học của mình. Chị Ho sẽ biết điều đó ngay trong tháng này.

Tuy nhiên, nếu con gái chị có vượt qua được trở ngại này đi chăng nữa thì chị vẫn biết rằng con bé sẽ còn phải tiếp tục cạnh tranh với những đứa trẻ đại lục khác nhiều lần trong đời.

• Nguyễn Thảo(Theo BBC)

Nước tràn vào các phòng học

Chữ "ngôi trường chết chóc" được viết trên một con đường

Nước làm hỏng các thiết bị điện

Nước lênh láng ngoài hành lang

Học sinh đang dọn dẹp lại đống hỗn loạn

Nguyễn Thảo(Theo Stomp)