Sự lơ là yếu tố "đạo đức nghiên cứu" dễ trở thành lực cản cho nỗ lực tăng khả năng xuất bản quốc tế của nhiều trường đại học Việt Nam.

Làm thế nào để yếu tố này được lưu tâm xứng đáng, VietNamNet đã ghi nhận ý kiến những người đang làm công tác nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước.

GS Vũ Hà Văn (áo trắng, giữa)

GS Vũ Hà Văn(ĐH Yale, Mỹ): Xây dựng điều khoản về đạo đức nghiên cứu theo mẫu quốc tế

Đạo đức khoa học có nhiều phương diện. Có thể là y đức nhưtrong trường hợp này, cũng có thể là các tiêu chuẩn về việc sử dụng kết quảnghiên cứu của những người đi trước. Đây là vấn đề này quan trọng ở mọi nơi,khoa học cần có những tiêu chuẩn như vậy để đảm bảo sự trong sạch và tínhchuyên nghiệp trong việc nghiên cứu.

Ở phương Tây, bất kì trường, cơ quan nghiên cứu nào cũng cómột bộ tiêu chuẩn về đạo đức nghiên cứu khoa học. Các nhà nghiên cứu thườngthực hiện nghiên cứu của mình trong một chương trình được tài trợ bởi một cơquan nào đó, chẳng hạn trường ĐH, hay quỹ nghiên cứu của chính phủ (nhưNAFOSTED ở Việt Nam).

Khi nhà nghiên cứu nhận tài trợ, cơ quan tài trợ sẽ nêu rõcác quy định. Các cơ quan này thường có một văn bản bắt buộc nhà nghiên cứu phảikhai, chẳng hạn như chương trình nghiên cứu có thực hiện, thực nghiệm trênngười hay động vật hay không.

Nếu nhà nghiên cứu vi phạm, điều đầu tiên tài trợ sẽ bị đìnhlại cho đến lúc sự việc sáng tỏ. Đây là điều người làm nghiên cứu hết sức kiêngkị, nên chắc chắn những nhà nghiên cứu nghiêm túc sẽ tránh vi phạm. Ngoài ra sẽxử lý hành chính tuỳ trường hợp.

Nếu các trường Việt Nam muốn gia tăng tính xuất bản quốc tế,nên xây dựng điều khoản quy định về đạo đức nghiên cứu khoa học. Bộ điều khoảnnày làm theo mẫu quốc tế, không nên sáng tạo thêm.

Thật ra, phần lớn các điều khoản trong các quy định này là"common sense". Ví dụ, nếu dùng số liệu của bệnh nhân thì phải hỏi ýkiến của họ, hay dùng kết quả của người khác thì phải ghi rõ. Trong giới khoahọc, số người không biết những qui định tối thiểu không nhiều, tôi không nghĩviệc này sẽ gây ra những cản trở đánh kể trong tương lai gần.

TS Lê Thị Nam Giang(Tổng Thư kí Hội Sở hữu trí tuệ TP.HCM):Cần giới thiệu chuẩn quốc tế của từng lĩnh vực

Luật Dược, rồi Thông tư hướng dẫn về thử thuốc trên lâm sàngquy định rất chặt chẽ về trình tự, thủ tục tiến hành thử nghiệm thuốc trênngười, về điều kiện thử nghiệm và điều kiện để đưa dược phẩm ra thịtrường.  Bộ Y tế cũng có Hội đồng Đạo đứctrong nghiên cứu y sinh học để thẩm định các điều kiện nêu trên.

TS Lê Thị Nam Giang

Tôi nghĩ rằng, trong một công bố quốc tế, không nhà nghiêncứu nào cố tình vi phạm các quy định về đạo đức để bị rút bài và bị quy kết vềđạo đức.

Tuy nhiên, vì nhiều lý do (như thiếu kinh nghiệm, không tìmhiểu kỹ các điều kiện đăng bài hay điều kiện nghiên cứu trong lĩnh vực chuyênngành, thiếu kiến thức về pháp luật sở hữu trị tuệ nói riêng, pháp luật nóichung) nên có hiện tượng kết quả nghiên cứu không được công bố hoặc bị rút khỏitạp chí đã công bố. Vì vậy, các nhà khoa học cố gắng trang bị cho mình nhữngkiến thức tối thiểu nhất về quy định của pháp luật cũng như tiêu chuẩn ngànhliên quan đến vấn đề nghiên cứu khoa học.

Theo tôi, có 2 vấn đề để giảm thiểu những "vi phạm đạođức nghiên cứu" trong bối cảnh nhiều đại học ở Việt Nam đang tìm cách tăngkhả năng xuất bản quốc tế.

Thứ nhất, bản thân các nhà nghiên cứu khi muốn công bố tácphẩm của mình ở ấn phẩm nào phải tìm hiểu điều kiện để có thể công bố. Bên cạnhđó, phải tuân thủ các quy định liên quan đến vấn đề trích dẫn, đạo văn, đến đạođức trong nghiên cứu và công bố kết quả nghiên cứu.

Thứ hai, các viện nghiên cứu, các trường đại học nên cónhững hoạt động hỗ trợ tăng khả năng công bố quốc tế những ấn phẩm của giảngviên, nhà nghiên cứu bằng cách giới thiệu những chuẩn quốc tế được áp dụng rộngrãi trong lĩnh vực chuyên ngành của viện, trường để các nhà khoa học có điềukiện tìm hiểu thêm. Đặc biệt vai trò của các nhà nghiên cứu kì cựu trong việchỗ trợ các nhà nghiên cứu trẻ  là vấn đềnên lưu tâm.

Các trường nên cố gắng ban hành những quy định về quản lý,khai thác các tài sản trí tuệ, bao gồm các kết quả nghiên cứu khoa học phù hợpvới pháp luật, không trái với quy định của Bộ GD-ĐT và các bộ chủ quản . Trongđó cần quy định cụ thể hoạt động tạo lập, quản lý, khai thác các tài sản trítuệ của trường.

Cũng cần có quy định các vấn đề liên quan hoạt động nghiêncứu khoa học như quy chuẩn về trích dẫn, về tránh “đạo văn”. Đây không phải làbộ tiêu chuẩn về đạo đức, nhưng sẽ hỗ trợ cho việc đảm bảo các chuẩn mực đạođức trong nghiên cứu khoa học, phản ánh đặc thù riêng của từng trường.

• Lê Huyền(Ghi)