Phần lớn những người đàn ông tôi phỏng vấn cho biết họ đã chuẩn bị tâm lý sẵn sàng khi đầu quân, họ ngày càng gần gũi nhau hơn qua những khóa huấn luyện khắc nghiệt, họ cho nhau xem hình chụp gia đình và bạn gái, họ chịu đựng những thói xấu của nhau, chia sẻ quần áo với nhau, thậm chí có thể kể nhau nghe những bí mật đen tối nhất hoặc xả thân vì những bằng hữu tốt nhất.

Với Tom, những ký ức sau trận phục kích trên cánh đồng còn tồi tệ hơn cả chính trận phục kích đó. Phải tận vài tháng sau khi gặp tôi lần đầu, Tom mới đủ dũng khí vượt qua mặc cảm và nhục nhã để kể cho tôi nghe điều này: Chỉ một ngày sau trận mai phục ấy, Tom đã phát điên nên tìm đến một ngôi làng gần đó, giết chết trẻ em, bắn chết một người nông dân vô tội, và hãm hiếp một phụ nữ Việt Nam. Trả thù xong, Tom nghĩ việc quay trở về Mỹ đã không còn ý nghĩa gì nữa.

Giờ đây, khi đã làm chồng, làm sao ông có thể đối diện với vợ và nói với cô ấy rằng mình đã hãm hiếp dã man một phụ nữ vô tội năm nào? Khi trông theo con trai chập chững những bước đi đầu đời, làm sao Tom không khỏi nghĩ về đứa trẻ mình đã sát hại năm ấy? Tom đã phải rất dũng cảm và rất tin tưởng tôi mới có thể tiết lộ đoạn quá khứ đen tối này. Có lẽ, Tom đã tìm thấy ở tôi hình ảnh người bạn thân Alex.

Cái chết của Alex đã khiến phần lương thiện, đáng kính và đáng tin cậy trong Tom cũng chết theo. Những người bị sang chấn từ sự việc nào đó do chính họ hay người khác gây ra thường khó có thể xây dựng những mối quan hệ thân mật. Sau khi trải nghiệm điều kinh khủng nào đó, làm sao bạn có thể tin tưởng chính bản thân hay người khác một lần nữa? Làm sao bạn có thể ân ái với ai đó khi từng bị hãm hiếp tàn bạo?

Một trong những điều khó khăn nhất của những người bị sang chấn đó là đối mặt với nỗi hổ thẹn về cách hành xử của mình khi bị sang chấn, dù đó là hành động họ bị sai khiến (ví dụ một người lính được giao nhiệm vụ giết ai đó) hay chủ động làm (ví dụ một đứa bé bị xâm hại tình dục cố gắng làm nguôi giận kẻ đã xâm hại mình). Sarah Haley là một trong những người đầu tiên ghi chép lại hiện tượng này.

Trong một bài báo mang tính thúc đẩy to lớn trong việc hình thành chẩn đoán PTSD có tên When the Patient Reports Atrocities4 (Khi bệnh nhân tường thuật lại những hành động hung tợn), cô đề cập đến việc nhiều người lính cảm thấy rất khó khăn, thậm chí gần như là không thể kể lại hay lắng nghe về những hành động dã man mà họ và những người lính khác từng làm trong chiến tranh.

Trong những hoàn cảnh cụ thể nào đó, những người bị sang chấn vừa cảm thấy rất khó khăn khi phải chứng kiến hành động dã man của ai đó, vừa phải chịu đựng nỗi mặc cảm vì mình đã làm hoặc đã không làm gì đó trong những hoàn cảnh ấy vì đã quá sợ hãi, phụ thuộc, kích động hay giận dữ. Vài năm sau, tôi bắt gặp hiện tượng tương tự ở những nạn nhân bị lạm dụng tình dục khi còn bé: Hầu hết họ cảm thấy nhục nhã vì đã cố gắng sống và giữ mối quan hệ với kẻ đã lạm dụng tình dục mình.

Điều này đặc biệt đúng nếu hung thủ là người mà đứa trẻ rất gần gũi và phụ thuộc vào như cha, chú, ông. Nạn nhân thường bối rối, không rõ mình có thực sự là nạn nhân hay đã tự nguyện tham gia vào cuộc tiếp xúc thể xác nọ. Họ hoang mang giữa tình yêu và nỗi sợ, giữa đau đớn và khoái cảm.

Trích sách 'Sang chấn tâm lý - Hiểu để chữa lành' do SaigonBooks phát hành

Chúng ta hiểu 'sang chấn tâm lý' được bao nhiêu để có thể 'chữa lành'?

Tôi thì thi thoảng cũng sang chấn vì phải chịu đựng một thảm họa điện ảnh trong rạp.

Sau hơn 3 năm nỗ lực, Kiều Trang cũng có được những mối quan hệ tốt, thêm nhiều bạn bè thân thiết. Khi hoàn thành chương trình học, năm 2020, Trang quyết định đến Tokyo làm việc để tìm kiếm cơ hội phát triển bản thân.

Thành phố mới xa lạ, bạn bè không có khiến Trang lại một lần nữa rơi vào trạng thái cô đơn, hụt hẫng. Cùng với đó, vì chưa có kinh nghiệm làm việc văn phòng, Trang cảm thấy rất áp lực.

Ngoài việc hoàn thành nhiệm vụ được giao, cô còn phải học cách giao tiếp, xây dựng mối quan hệ với đồng nghiệp. Mọi thứ đối với Trang lúc này vô cùng mới mẻ.

Dù khi đó đã không còn rào cản về ngôn ngữ nhưng với Kiều Trang, việc bắt đầu lại các mối quan hệ, làm sao để hiểu về đồng nghiệp hơn cũng là một hành trình hết sức khó khăn. Trang chỉ biết cố gắng, làm hết sức có thể, học hỏi thêm kinh nghiệm của các anh chị đồng nghiệp.

Ban đầu vì chưa quen biết nên mọi người cũng không quan tâm đến Trang nhiều. Sau đó nhờ sự chăm chỉ và cầu tiến, cô dần lấy được cảm tình của mọi người, được tận tình chỉ dạy. Thế nhưng lúc này, Trang lại cảm nhận được những áp lực do chính bản thân mình tạo nên. 

Chỉ cần làm việc gì đó chưa như ý, Trang luôn cảm thấy không hài lòng, tự dằn vặt bản thân, làm cho tình trạng ngày một trầm trọng hơn. 

"Đó là khoảng thời gian khá tệ với mình, nhiều đêm mất ngủ vì lo lắng công việc. Sau này, khi đã quen, mình bắt đầu thấy nhẹ nhàng hơn. Mình học cách chia sẻ nhiều hơn, dành thời gian nói chuyện với gia đình đặc biệt là làm những việc mình yêu thích. Nhờ vậy mình đã vượt qua được những đêm mất ngủ, cảm thấy bản thân thư thái hơn nhiều", 9X cho biết.

Trải qua nhiều năm ở Nhật, thấm thía nhiều bài học về nghị lực sống, vượt qua khó khăn, Trang càng thêm yêu đất nước, con người Nhật. "Mình may mắn được gặp những người bạn Nhật tốt bụng, hết lòng giúp đỡ mọi người, luôn quan tâm mình. Mình luôn biết ơn những tháng năm ở Nhật đã tôi luyện bản thân trở nên cứng cỏi, mạnh mẽ, giúp mình học thêm nhiều điều mới, cho mình nhiều trải nghiệm thú vị", Trang tâm sự.

Tủ sách miễn phí cho trẻ em nghèo

Khi ổn định mọi thứ, Kiều Trang bắt đầu nghĩ đến chuyện thực hiện ước mơ hằng ấp ủ. 

Sinh ra và lớn lên ở đảo Thanh Lân (Quảng Ninh), tuổi thơ của Trang có nhiều thứ khác với các bạn trẻ trong đất liền. Trang nhớ về những ngày thơ bé ở đảo, điện không có, mạng internet cũng không. Tuổi thơ tuy thiếu thốn nhưng Trang luôn cảm thấy hạnh phúc. Ngày đó, Trang và các bạn thường xuyên nhận được quần áo, sách vở từ các bạn trong đất liền gửi vào. 

"Hồi còn đi học, ngoài sách giáo khoa thì chúng mình không có thêm sách tham khảo. Mình nhớ có những chương trình tặng sách, quần áo cho học sinh biển đảo xa xôi từ các bạn trong đất liền gửi ra. Đó là khi mình có cơ hội tiếp cận với sách, cũng từ đó mình dần có thói quen đọc", Trang cho hay. 

Đam mê với sách nhen nhúm từ khi đó. Sau này khi là sinh viên đại học, Trang thường xuyên tham gia các buổi ra mắt sách, tìm thú vui trong sách. 

Cô chọn sách là người bạn chia sẻ những cảm xúc của mình. Mọi khoảnh khắc, dấu mốc quan trọng là nhờ có được từ việc đọc sách. 

Vậy nên, Trang luôn hi vọng các bạn nhỏ cũng sớm hình thành được thói quen đọc sách. Và đó là lúc dự án thư viện sách miễn phí cho trẻ em "Book for Love" được ấp ủ. 

Tháng 9 năm 2019, Trang đăng kí cuộc thi Miss Vysa Osaka 2019 do Hội thanh niên sinh viên Việt Nam Vysa Osaka tại Nhật dưới sự bảo trợ của Đại sứ quán Việt Nam tổ chức. Cô gái trẻ chia sẻ dự án về tủ sách của mình tại quê hương vùng đảo và nhận được sự ủng hộ của nhiều người.

Sau này, nhờ bạn bè, người thân và những người cùng chung ý tưởng giúp đỡ, Trang đã thực hiện được 2 tủ sách dành tặng cho các em học sinh vùng khó khăn. Tủ sách "Book for Love" đầu tiên được đặt tại điểm trường Tiểu học xã Thanh Lân, huyện Cô Tô, tỉnh Quảng Ninh vào ngày 29/2/2020. 

Bạn bè ở Nhật cũng như ở Việt Nam hết sức ủng hộ dự án ý nghĩa này của Trang. Đến ngày 25/1/2021, tủ sách "Book for Love" thứ 2 ra đời tại điểm trường Huổi Ít A, bản Huổi Mí, xã Huổi Mí, huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên.

““Book for Love” mang ý nghĩa từ những cuốn sách gửi gắm tình yêu của mình đến nơi mình sinh ra và lớn lên, đến những nơi mình đã đặt chân qua trên khắp dải đất hình chữ S. Mình muốn dùng những cuốn sách mang lại những giá trị nhân văn và tốt đẹp nhất tới cho các em nhỏ từ những vùng núi tới hải đảo xa xôi.

Hy vọng những cuốn sách là hành trang giúp các em có thói quen đọc sách, là điểm tựa đưa các em đến những hành trình xa hơn, ươm mầm từ những ước mơ của chính các em”, Trang bộc bạch. 

Dù còn bận rộn với nhiều công việc nhưng hiện tại Kiều Trang vẫn không ngừng “chăm sóc” cho dự án sách của mình. 

“Có lẽ mình sẽ trở về Việt Nam, tiếp tục phát triển công việc kinh doanh và thực hiện nhiều hoạt động thiện nguyện để xây dựng được nhiều tủ sách miễn phí cho trẻ em vùng núi và những nơi hải đảo xa xôi", Kiều Trang nói về dự định trong 2 năm tới. 

Tú Linh 
Ảnh: NVCC