Với tư cách là hệ giá trị định hướng điều chỉnh nhận thức tư duy, hành vi của mỗi cá nhân cả cộng đồng và xã hội, văn hóa có sức mạnh to lớn - nuôi dưỡng tư tưởng đạo đức và nhân cách con người. Là bộ phận cấu thành đặc sắc của văn hóa, văn học nghệ thuật phải gắn bó mật thiết với đời sống, đấu tranh quyết liệt giữa cũ và mới, giữa cách mạng và phản cách mạng; giữa tích cực và tiêu cực.

VietNamNet giới thiệu loạt bài phỏng vấn những chính khách, nhà nghiên cứu văn hoá về kỳ vọng của họ để thông điệp từ Hội nghị này sẽ trở thành động lực khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; phát huy ý chí và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, kết hợp với sức mạnh thời đại.

Cách đây đúng 580 năm, khi soạn bài văn bia cho bia tiến sĩ đầu tiên khoa Nhâm Tuất (1442), Thân Nhân Trung đã viết: “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà hưng thịnh, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp hèn. Vì thế các bậc đế vương thánh minh không đời nào không coi việc giáo dục nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí quốc gia làm công việc cần thiết”. Điều này cho thấy coi trọng giáo dục, vai trò của trí thức là tư tưởng nhất quán và xuyên suốt trong văn hóa dân tộc. Đây cũng là lý do tạo nên sức mạnh Việt Nam từ việc coi trọng học vấn, đề cao những giá trị của tầng lớp tiên phong trong việc hình thành, giữ gìn, lan tỏa truyền thống văn hóa. 

Đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình phát triển đất nước. Trí thức giúp khai mở cho xã hội tri thức về thế giới thì văn nghệ sĩ khai mở về cái thiện, cái đẹp và tình yêu thương cho con người. Nếu như đội ngũ trí thức – tiêu biểu như những nhà Nho – đóng góp công lao rất lớn vào việc tạo ra những tác phẩm để lại dấu ấn trong văn hóa bác học, lưu truyền trong dân gian thì các văn nghệ sĩ cũng góp sức mình để các tác phẩm ấy có được sức sống trong cộng đồng, khán giả. Gần như tất cả các sản phẩm nghệ thuật truyền thống đều hướng đến việc giáo hóa đạo đức, để từ đó dòng chảy văn hóa truyền thống, những giá trị đạo đức cộng đồng được lan tỏa, tạo thành sức mạnh văn hóa giúp dân tộc trường tồn.

Trong suốt chiều dài lịch sử, Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng vai trò của trí thức, văn nghệ sĩ. Đề cương văn hoá Việt Nam năm 1943 đề ra 3 nguyên tắc xây dựng văn hoá (dân tộc hóa, khoa học hóa và đại chúng hóa), trong đó nguyên tắc khoa học hoá chính là sự đề cao vai trò của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ trong việc xây dựng văn hoá đất nước.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến đội ngũ trí thức, coi trọng vai trò của văn nghệ sĩ. Người nói: “Văn hoá soi đường quốc dân đi”, “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”, “Văn hoá nghệ thuật là một mặt trận, anh chị em văn nghệ sĩ là những chiến sĩ trên mặt trận đó”.

Được truyền cảm hứng từ sự động viên đó, những bài hát, lời ca ca ngợi quê hương, đất nước, ca ngợi Đảng như: “Đường ra trận mùa này đẹp lắm”; “Ta tự hào đi lên ôi Việt Nam”; “Đảng đã cho ta cả mùa xuân của cuộc đời. Đảng truyền cho ta một niềm tin ở tương lai”,… đã là niềm cảm hứng cho bao thế hệ thanh niên tình nguyện, vui vẻ ra trận; Những bài hát, lời ca về chủ tịch Hồ Chí Minh như: “Hồ Chí Minh đẹp nhất tên người”; “Đất nước nghiêng mình. Đời đời nhớ ơn. Tên Người sống mãi với non sông Việt Nam”; “Bác Hồ người là tình yêu thiết tha nhất, trong lòng dân và trong trái tim nhân loại”… đến nay vẫn là nguồn cổ vũ, động viên mọi người về tấm gương đạo đức, luôn đem lại biết bao xúc động trong lòng nhân dân cả nước. Đây chính là sức mạnh tinh thần quan trọng cho sự nghiệp xây dựng và giải phóng đất nước về sau này để văn hóa trở thành cột mốc chủ quyền của đất nước.

Trong bối cảnh mới của đất nước, khi mà tác động của quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, tác động mặt trái của nền kinh tế thị trường, sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ, đặc biệt của các phương tiện truyền thông mới (như các trang mạng xã hội) đã dẫn đến những lo ngại về văn hóa, đạo đức của mỗi cá nhân và toàn dân tộc thì đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ càng đóng vai trò quan trọng. Đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ đã thực sự tạo nguồn cảm hứng tinh thần cho dân tộc vượt qua các khó khăn.

Bên cạnh những tấm gương khoa học nỗ lực hết mình, các văn nghệ sĩ cũng thể hiện những tấm gương không chùn bước trước khó khăn, tiên phong tạo ra những tác phẩm văn hóa – nghệ thuật để động viên mọi người giữ vững tinh thần, vượt qua thử thách. Trong dịch bệnh Covid-19 vừa qua, chính những bài hát như: Việt Nam ơi! Đánh bay Covid, bộ phim tài liệu Ranh giới, những bức tranh tuyên truyền, cổ động chống Covid-19, hay các sản phẩm nghệ thuật đa dạng khác đã khiến xã hội vượt qua khó khăn của dịch bệnh bằng một tinh thần vững vàng hơn, thoải mái hơn. Lúc này, văn nghệ sĩ đã giúp đất nước vững tâm hơn, có một tinh thần kiên cường hơn trong đối phó với khó khăn.

Dù vậy, trong một bối cảnh có nhiều phức tạp như hiện nay, đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ đang gặp một số vấn đề. Công việc của nghiên cứu khoa học, hoạt động nghệ thuật không chỉ là để giải thích, mô tả thế giới, mà còn phải hướng tới tác động tích cực để thay đổi, làm cho thế giới trở nên tốt đẹp hơn.

Tuy nhiên, chúng ta vẫn thấy có hiện tượng không ít trí thức, văn nghệ sĩ chưa thực sự dấn thân, giải quyết những vấn đề bức xúc của xã hội, xa rời thực tiễn. Còn thiếu các tác phẩm, hình tượng nhân vật, công trình khoa học xứng tầm thời đại, làm vẻ vang đất nước. Công tác lý luận, phê bình văn học nghệ thuật còn yếu, chưa có khả năng dẫn dắt thị hiếu công chúng. Những ví dụ vừa qua về MV của Sơn Tùng- There’s no one at all, triển lãm tranh về Điện Biên Phủ của họa sĩ Mai Duy Minh hay còn nhiều trường hợp khác cho thấy những bất cập trong vai trò tiên phong của nghệ thuật trong việc dẫn dắt sự phát triển văn hóa đất nước, đạo đức của cá nhân trong giai đoạn hiện nay cũng như những năm sắp tới.

Chắc chắn rằng, trong thời gian tới, đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ cần đóng vai trò tích cực hơn nữa để góp phần xây dựng quan điểm phát triển đất nước trong thời kỳ mới phù hợp với điều kiện và tình hình Việt Nam, cập nhật với tình hình thế giới, xây dựng hình ảnh tích cực về đất nước, văn hoá và con người Việt Nam, đồng thời xây dựng một nền khoa học, nghệ thuật dấn thân, vị nhân sinh, mang hơi thở của thời đại.

Đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ cần trở thành những tấm gương sáng cho các tầng lớp trong xã hội noi theo để định hướng lối sống, nhân cách, giá trị, như kỳ vọng của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng: “Tôi tin rằng, với một đất nước, một dân tộc trọng văn hiến, trọng hiền tài, giàu truyền thống yêu nước và cách mạng; Nhân dân đoàn kết, cần cù, sáng tạo; đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ tâm huyết, tài năng, có trách nhiệm cao với Nhân dân, với Đảng, với Tổ quốc và tương lai của dân tộc; cùng với sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ của cả hệ thống chính trị, nhất định chúng ta sẽ khắc phục được mọi khó khăn, vượt qua mọi thách thức để chấn hưng và xây dựng thành công một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp tục làm vẻ vang thêm cho dân tộc, cho giống nòi, tạo thành sức mạnh vô song để xây dựng Tổ quốc ta ngày càng cường thịnh, Nhân dân ta ngày càng hạnh phúc, đất nước ta ngày càng phồn vinh, xứng đáng với truyền thống ngàn năm văn hiến và anh hùng của một dân tộc anh hùng, sánh vai với các cường quốc năm châu trên thế giới”.

Tình Lê (ghi)

Nhà thơ Trần Đăng Khoa – Phó Chủ tịch hội Nhà văn Việt Nam khẳng định, không phải ngẫu nhiên Thủ tướng Chính phủ quyết định lấy ngày 21/4 hàng năm là ngày Sách và Văn hoá đọc. Nhưng không phải chúng ta chỉ đọc sách duy nhất trong ngày 21/4 mà ngày nào cũng là ngày văn hoá đọc. 

“Đây chỉ là cái cớ để Chính phủ đánh thức đam mê đọc của người dân Việt Nam – vốn là dân tộc ham học hỏi. Sách mở ra thế giới, nâng cánh chúng ta bay. Học học nữa học mãi, học ở đâu, học ở sách – sách là người dậy trọn đời cho chúng ta. 

Tôi cũng chỉ nhờ có đọc mà thành tôi bây giờ. Thời tôi học, mọi thứ vô cùng khó khăn, sách giáo khoa chỉ dạy các kỹ năng cơ bản gần như là không có gì nhiều. Nhưng may mắn nhà tôi lại có người anh yêu sách, anh có tủ sách 3.000 cuốn. Tôi cứ đọc hết cuốn này tới cuốn khác. Chỉ thế thôi mà thành tôi của hôm nay, và cùng trang lứa với chúng tôi có rất nhiều người tài giỏi. Khi văn hoá đọc lên ngôi, cái xấu tự nhiên bị đẩy lùi lại”, nhà thơ Trần Đăng Khoa chia sẻ.

Bà Nguyễn Kim Thoa - CEO Tân Việt Books - Giám đốc dự án cho biết, câu chuyện trở thành tỷ phú nhờ đọc 700 cuốn sách của nhà diễn thuyết hàng đầu trên thế giới Anthony Robbins là một trong những nguồn cảm hứng khiến bà khởi động dự án Nhà văn hóa và Không gian văn hóa đọc cộng đồng. 

“Nhờ khối lượng sách đã đọc, Anthony Robbins sở hữu hàm lượng kiến thức vô cùng lớn về văn hóa, chính trị, kinh tế, lịch sử… đồng thời ông cũng tích lũy được vốn từ làm cho khả năng diễn đạt, ăn nói lưu loát hơn. Sau này, người ta biết đến ông với vai trò một nhà diễn thuyết tài ba, một tỷ phú tự thân, truyền cảm hứng cho nhiều lớp người. Điều đáng chú ý là trên hành trình đi diễn thuyết ở một bang nước Mỹ, khi máy bay hạ cánh cũng là lúc ông nhìn thấy tại tòa nhà mà chỉ bảy năm về trước mình từng làm bảo vệ có hàng chục nghìn người đang đứng chờ đợi để được nghe ông diễn thuyết”, bà Thoa chia sẻ.

Hành động quay trở về tòa nhà mà mình từng làm bảo vệ để diễn thuyết của Anthony Robbins khiến bà Kim Thoa suy nghĩ: Những người thành đạt, khi có công danh sự nghiệp sẽ luôn mong muốn trao tặng lại cho mảnh đất nơi mình trưởng thành những món quà nhỏ như một cách để tri ân cố hương, với mong muốn mảnh đất ấy sẽ sản sinh ra nhiều tài năng phát triển hơn nữa.Và với dự án này, bà mong muốn gửi hạt mầm tri thức tới từng thôn bản, biết đâu ai đọc được cuốn sách phù hợp lại thay đổi ước mơ, thay đổi cuộc đời, lại có những con người thành đạt, thành tỷ phú tự thân trong tương lai. Và người đó lại tiếp tục quay về quê hương để gieo những hạt mầm tri thức mới.

Mang sách tới từng thôn, bản

Bà Thoa cho rằng, nhà văn hóa là trung tâm sinh hoạt của người dân và tổ chức các hoạt động của địa phương, làng quê nào cũng có. Nhưng, trên thực tế cơ sở này chưa được sử dụng thường xuyên và triệt để. Vì vậy khi đưa không gian văn hóa đọc tích hợp vào đây sẽ góp phần xây dựng một không gian mới, đẹp cho người dân, là nơi sinh hoạt chung của cựu chiến binh, hội phụ nữ, hội nông dân, sinh hoạt đảng, các em nhỏ,… đảm bảo công năng của nhà văn hóa đồng thời giúp người dân địa phương dễ dàng tiếp cận với sách nhiều hơn. Đây là một mô hình ý nghĩa và thiết thực, khơi dậy tình yêu sách của người dân các thôn bản, đặc biệt tạo không gian thuận tiện cho các bạn trẻ trau dồi, học tập. Từ đó góp phần nâng cao chất lượng đời sống, nhận thức, giáo dục tại địa bàn và lan tỏa văn hóa đọc đến toàn xã hội.

Sách là một phần của văn hóa. Phát triển văn hóa đọc là phát triển con người, phát triển quốc gia. Văn hóa đọc của chúng ta hiện nay còn yếu so với các nước trong khu vực và các nước phát triển. Trong thời đại hiện nay khi khoa học công nghệ phát triển mạnh mẽ, việc dành thời gian cho việc đọc sách của mỗi người càng trở nên khó khăn và thử thách hơn.

Nhà văn hóa và Không gian văn hóa đọc cộng đồnglà dự án phát triển văn hóa đọc được đầu tư trang thiết bị, hạ tầng, cơ sở vật chất và tổ chức vận hành lớn nhất ở Việt Nam tính đến thời điểm hiện tại. Bên cạnh một không gian đọc thân thiện với nhiều đầu sách hay, tại đây còn tổ chức các buổi talkshow, chia sẻ, diễn thuyết,… truyền cảm hứng từng bước thay đổi nhận thức, hình thành thói quen và niềm say mê đọc sách của người dân.

"Phát triển văn hóa đọc từ cơ sở là gốc để phát triển văn hóa đọc cộng đồng bền vững. Để xây dựng thói quen đọc sách cho người dân và thay đổi từ việc chưa thích đọc sách, chưa quan tâm đến sách trở thành thích đọc, quan tâm đến sách và ưu tiên đọc sách không phải là việc làm dễ dàng và có thể thực hiện một sớm, một chiều. Đây là cả một quá trình dài, do đó cần thực hiện liên tục, thường xuyên bằng nhiều hình thức mới mang lại hiệu quả thiết thực, cụ thể", ông Nguyễn Ngọc Bảo - Cục phó Cục Xuất bản, In và Phát hành nói.

Hà An

Ảnh: Dương Triều

Quay trở lại thời điểm vợ ông còn sống.

11 năm trước, vợ ông Hà chưa qua đời, gia đình luôn đầy ắp tiếng cười nói. Gia đình sống hòa thuận, yêu thương lẫn nhau, hàng xóm cũng phải ghen tị. Thế nhưng, từ khi vợ ông bị bệnh, mọi chuyện bắt đầu thay đổi.

Khi đó, bà Hà cần khoảng 500.000 tệ (khoảng 1,7 tỷ đồng) để chữa trị. Nhưng ông Hà mới nghỉ hưu, trong tay chỉ có hơn 100.000 tệ (khoảng 340 triệu đồng) tiền tiết kiệm.

Số tiền còn thiếu là 400.000 tệ. Lúc này ông ngỏ ý muốn xin tiền các con nhưng không đứa con nào đứng ra lo liệu cho mẹ. Tất cả đều tìm lý do để thoái thác. Chúng chỉ góp cho ông 10.000-20.000 tệ.

Đứa con gái nói vừa mua nhà và đã tiêu toàn bộ số tiền tiết kiệm. Hơn nữa, bỏ ra số tiền lớn như vậy thì gia đình chồng cô sẽ không đồng ý. Bởi tiền bạc trong nhà là do chồng cô quản lý. Người con trai thì nói đã cho người khác vay tiền nhưng chưa đòi lại được. Dù các con đã lấy lý do này lý do nọ để thoái thác việc đưa tiền chữa bệnh cho mẹ nhưng ông Hà vẫn không tin.

Con trai còn khuyên ông bán đi một căn nhà để chữa bệnh cho mẹ. Ông cũng từng nghĩ đến điều đó. Nhưng dù muốn bán cũng không thể nhanh như vậy và cũng không thể lấy đủ số tiền ngay lập tức. Sau đó, các con cũng gom góp được một khoản nhỏ dưới sự thúc ép của ông Hà.

Tuy nhiên, thời gian gom tiền quá lâu khiến bệnh tình của bà Hà qua mất "giai đoạn vàng" chữa trị. 3 tháng sau đó, bà Hà qua đời. Nghĩ đến sự ra đi bất ngờ của vợ, ông Hà vô cùng đau buồn. Ông càng rơi nước mắt khi nghĩ đến việc bà Hà từng yêu thương các con đến nhường nào, hi sinh vì các con ra sao nhưng lúc bà đau ốm, các con lại khước từ giúp mẹ.

Cũng vì chuyện đó, tình cảm gia đình rạn nứt. Ông Hà cảm thấy vô cùng thất vọng về các con mình đã nuôi lớn.

Cũng kể từ đó, ông Hà nhận ra rằng, mình không nên bao bọc, yêu chiều các con quá nhiều. Trước đây, vợ chồng ông, nhất là vợ ông quá yêu chiều các con, che chở cho các con nên chúng chưa học được bài học sẻ chia và giúp đỡ người khác. Chúng chỉ biết nhận và không biết cho đi.

Từ đó, ông bắt đầu đặt mục tiêu sống cho mình, tiết kiệm tiền lương hưu. Năm thứ 4 sau khi vợ mất, ở quê bất ngờ có chính sách thu hồi đất đai. Ông Hà được bồi thường hơn 1 triệu tệ. Tuy nhiên ông không chia số tiền này cho bất cứ người con nào.

Khi biết tin bố có tiền bồi thường, các con tìm đến ông. Đứa thì nói cần tiền xây nhà cho con nên nhờ ông hỗ trợ. Đứa lại nói cần tiền để làm ăn kinh doanh. Dù vậy ông Hà kiên quyết từ chối.

Ông nghĩ rằng con cháu có những phúc phần riêng thì sẽ có những gánh nặng, khó khăn riêng mà chúng phải gánh vác. Hơn nữa chuyện mua nhà, khởi nghiệp là việc của người trẻ, sao phải nhờ đến một ông già như ông giúp đỡ?

Có lẽ vì không lấy được tiền của bố nên các con ít về thăm ông hơn. Cháu trai cũng vì vậy mà trách cứ ông.

Nhiều người không hiểu nói ông ích kỉ. Nhưng ông Hà luôn cho rằng mình không làm gì sai. Đó là tiền của ông và ông có quyền quyết định sử dụng số tiền đó thế nào.

Cũng vì việc này, tình cảm cha con rạn nứt. Tết năm đó, các con không về quê thăm bố. Ông Hà rất buồn nhưng bản thân nghĩ rằng, với số tiền đó, ông có thể an nhàn tuổi hưu, không cần nhờ vả đến các con. Sau này, khi không còn tự chăm sóc được mình, ông sẽ vào viện dưỡng lão bằng số tiền đó.

Nhưng không ngờ, một tai nạn xảy ra khiến ông phải ân hận. Khi đang đi xe máy, ông bị tông và ngã xuống đường. Dù đã tận tình chữa trị nhưng bác sĩ kết luận ông bị liệt hoàn toàn phần thân dưới. Người giúp ông nhập viện đã gọi điện cho các con của ông. Con trai nghĩ đó là cuộc gọi lừa đảo nên đã cúp máy. Chỉ có con gái tin và đến viện chăm sóc bố. Sau đó con trai cũng đến.

Những tưởng các con sẽ chăm sóc ông suốt thời gian đó trong viện nhưng sau khi giúp bố làm các thủ tục nhập viện, thuê y tá, họ đã trở về nhà. Con gái nói phải đưa con đi học, không thể chăm sóc ông lâu. Con trai thì bận công việc và nói ông nên thuê người chăm sóc mình.

Khi ông Hà ra viện, con trai thuê một bảo mẫu chăm sóc ông tại quê. Nhưng người bảo mẫu này chỉ nhận tiền, thiếu trách nhiệm, thường xuyên buôn điện thoại đến mức ông gọi cũng không nghe thấy. Ông phàn nàn với con trai thì con khuyên ông chấp nhận bởi bảo mẫu cũng chỉ làm hết trách nhiệm của họ và nhận lương.

Sau đó, ông chủ động xin vào viện dưỡng lão. Tuy ở viện dưỡng lão có người chăm sóc tận tình hơn, dịch vụ tốt hơn nhưng đổi lại, ông vẫn không có được niềm vui, hạnh phúc. Khi chứng kiến những người già bên cạnh được con cái đến thăm, cuối tuần được đón về nhà các con chơi, ông lại chạnh lòng rơi nước mắt.

Các con ông chưa từng đến chơi với ông, cũng không mua cho ông bất cứ thứ gì. Nhìn những người xung quanh kể về con họ, tự hào về lòng hiếu thảo của các con, ông cảm thấy vô cùng buồn. Ở tuổi hưu, tiền có trong tay vài tỷ nhưng đổi lại ông Hà chỉ thấy trống trải và cô đơn. Điều khiến ông thấy thiếu thốn hơn cả chính là tình cảm gia đình, tình thân.

Khi đó, ông ngỏ ý muốn cho tiền các con nhưng họ đều không cần nữa. Sau nhiều năm khó khăn, sự nghiệp của các con ông cũng phất lên, mua được nhiều nhà cửa ở thành phố, cuộc sống giàu sang. Tiền bạc với họ cũng không còn quá quan trọng nữa và họ cũng không hỏi đến tiền tiết kiệm của ông. 

Không biết vợ ông sai hay ông sai từ khi giáo dục các con? Hoặc vì ông quá cố chấp cho rằng các con thực sự không muốn giúp mẹ lúc lâm bệnh nên mới có suy nghĩ ích kỉ với các con của mình? Trong lòng ông Hà luôn dằn vặt vì chuyện đó nhưng vẫn không thay đổi được mọi chuyện. 

Ở viện dưỡng lão, nước mắt ông lăn dài. Ông nhận ra, dù nghèo khó, khốn khổ đến đâu cũng không thể đánh mất đi thứ tình cảm quý giá nhất, đó là tình cảm gia đình.

4 người con từ chối chăm mẹ 89 tuổi, nhận ra bài học từ câu nói của một đứa cháu