Nhà ở xã hội Đặng Xá (Gia Lâm, Hà Nội) là một trong những dự án ít ỏi được chuyển đổi từ quỹ đất 20%. Ảnh: Như Ý.

Đi lại vết xe đổ

Không chờ đến Nghị định 90 (2006) của Chính phủ quy định phải dành 20% diện tích đất trong dự án từ 10ha trở lên để xây dựng nhà ở xã hội (NƠXH), mà trước đó, Hà Nội đã đi tiên phong về mô hình này. Quyết định 123 của UBND thành phố Hà Nội ra đời (năm 2001) từng quy định, đối với dự án kinh doanh hạ tầng, xây dựng nhà ở để bán, chủ đầu tư phải dành 20% quỹ đất ở (hoặc 30% quỹ nhà ở) để bổ sung vào quỹ nhà ở của thành phố.

Còn nhớ, “quỹ nhà 123” ngày đó là “miếng mồi ngon” được giới đầu cơ bất động sản săn lùng. Danh sách cán bộ được mua nhà theo quỹ nhà này do thành phố duyệt và chỉ cần cầm giấy được mua có thể bán chênh đến hàng trăm triệu đồng/căn hộ. Rà soát hàng trăm chung cư xây dựng trước năm 2001 có thể biết “quỹ nhà 123” giờ đây ai đang sử dụng, sử dụng vào việc gì... và đa phần chủ sở hữu của nó không phải cán bộ, công chức hưởng lương nhà nước hay người thu nhập thấp của Thủ đô.

Sau đó, thành phố “chữa cháy” bằng Quyết định 87 (2004) quy định, nhà được bán với giá thị trường nhưng chủ đầu tư chỉ được nhận phần giá trị tương đương với chi phí xây dựng cơ bản của công trình. Chi phí xây dựng này lại do một hội đồng định giá của thành phố quyết định. Phần lợi chênh lệch nhà đầu tư phải nộp lại cho thành phố.

Như vậy có thể thấy rằng, thành phố sẽ thu một phần lớn lợi nhuận của dự án về cho ngân sách của thành phố. Trong khi những người nghèo và các đối tượng chính sách vẫn khó có cơ hội được mua nhà ưu đãi trong những dự án khu đô thị mới hiện đại (vì giá nhà ở đây vẫn rất cao).

Sau 5 năm thực hiện Nghị định 90, dự án NƠXH tại Hà Nội trích từ quỹ đất 20% chỉ đếm trên đầu ngón tay như: NƠXH Khu đô thị Sài Đồng (Long Biên, Hà Nội), Khu đô thị Đặng Xá (Gia Lâm, Hà Nội), Khu đô thị Tây Nam Linh Đàm, Khu đô thị Đại Mỗ (Từ Liêm, Hà Nội) với khoảng hơn 3.000 căn hộ được đưa ra thị trường. Vì vậy mới có cảnh người dân xếp hàng, chen chân đi nộp hồ sơ mua NƠXH mỗi khi có dự án mở bán. Trong khi đó, hàng chục đô thị mới ra đời nhưng đều bỏ qua quy định này.

Mặc dù có bài học từ Hà Nội, nhưng tại Nghị định 188 (2013) về Phát triển và Quản lý NƠXH của Chính phủ có hiệu lực thi hành lại cho phép chủ đầu tư dự án trả bằng tiền, thay vì phải dành quỹ đất 20% cho phát triển NƠXH đối với các dự án có quy mô sử dụng dưới 10ha.

Mới đây nhất, Nghị định số 100 (2015) của Chính phủ về phát triển và quản lý NƠXH hướng dẫn theo Luật Nhà ở năm 2014 (có hiệu lực thi hành từ ngày 10/12/2015) không bắt buộc chủ đầu tư dành 20% quỹ đất cho NƠXH với những dự án dưới 10 héc ta. Chủ đầu tư dự án được lựa chọn chuyển giao quỹ nhà ở tương đương với giá trị quỹ đất 20% hoặc nộp bằng tiền tương đương với giá trị 20% quỹ đất vào ngân sách địa phương, để đầu tư xây dựng NƠXH trên phạm vi địa bàn.

Điều lạ lùng là, lãnh đạo Cục Quản lý nhà và Thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng) lại lý giải ngắn gọn rằng, việc quy định các hình thức nêu trên là để phù hợp với điều kiện cụ thể của từng dự án, đồng thời vẫn đảm bảo mục tiêu có đủ quỹ đất để phát triển NƠXH theo quy định.

Tuy nhiên, có một thực tế là, nguồn cung NƠXH ngày một thiếu, nhất là những dự án NƠXH gần trung tâm và trong một khu đô thị đã có sẵn hạ tầng. Ông Vũ Ngọc Đạm, Trưởng Phòng phát triển nhà ở (Sở Xây dựng) thẳng thắn nhìn nhận: NƠXH bán được hàng hay không phụ thuộc vào vị trí, hạ tầng kỹ thuật chứ không phải giá bán.

Rà soát đến bao giờ?

Cuối năm 2011, Bộ Xây dựng công bố kế hoạch kế hoạch kiểm tra việc sử dụng quỹ đất xây dựng NƠXH trên địa bàn thành phố Hà Nội. Kế hoạch kiểm tra kéo dài đến năm 2014 khi Ban Chỉ đạo Trung ương về Chính sách nhà ở và Thị trường bất động sản vào cuộc, Bộ Xây dựng mới công bố kết quả kiểm tra 12 dự án NƠXH tại Hà Nội.

Nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Trần Nam phát biểu thời điểm đó rằng, việc sử dụng quỹ đất để xây dựng NƠXH phần lớn không đúng mục đích (trong 11 dự án chỉ có 3 dự án triển khai xây dựng NƠXH; 3 dự án đã cho chuyển đổi sang xây dựng nhà ở tái định cư và 3 dự án cho phép chuyển đổi sang nhà ở thương mại hoặc đấu giá quyền sử dụng đất). Các dự án vi phạm như: Dự án Cầu Bươu tại Thanh Trì do Cty Kinh doanh phát triển nhà HN đầu tư; Dự án Hạ Đình tại Thanh Xuân do Cty Xây dựng lắp máy điện nước đầu tư; Dự án Cầu Diễn thuộc dự án thành phố giao lưu do Tổng Cty CP ĐTXD Vigeba đầu tư...

Trao đổi với PV Tiền Phong, lãnh đạo Cục Quản lý Nhà và Thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng) cho biết, hầu hết các dự án nhà ở và khu đô thị mới trên địa bàn thành phố Hà Nội khi phê duyệt đều quy định dành quỹ đất để xây dựng NƠXH. Tuy nhiên, một số chủ đầu tư chưa quan tâm đến việc giải phóng mặt bằng phần diện tích đất dành để xây dựng NƠXH.

“Tổng hợp báo cáo của các địa phương khác cũng cho thấy, tình hình tương tự như tại Hà Nội. Dự kiến trong thời gian tới, Bộ Xây dựng sẽ phối hợp với các bộ, ngành, địa phương tiếp tục kiểm tra, rà soát việc thực hiện quy định về việc bố trí quỹ đất cho phát triển NƠXH”, vị này nói.

Ông Đào Trung Chính, Phó Tổng Cục trưởng Tổng Cục quản lý đất đai (Bộ Tài nguyên & Môi trường) cho biết, Bộ Xây dựng đang ưu ái doanh nghiệp. Muốn kiểm soát tốt quỹ đất 20% dành cho NƠXH không bị biến tướng, Bộ Xây dựng hoàn toàn có thể làm được nếu quy định chủ đầu tư khu đô thị khi đã bán được 50% căn hộ trong dự án phải bàn giao ngay quỹ đất này. Nếu không bàn giao sẽ không cho doanh nghiệp triển khai bán hàng nữa.

Theo Tiền phong

Điểm sáng trong nghiên cứu khoa học Đông Nam Á

Nhờ Pimchai Chaiyen, cộng đồng Mahaphot tại tỉnh Nan (Thái Lan) đã có thể “thu hoạch” từ thức ăn thừa. Năm 2019, nhà hóa sinh và nhóm của Chaiyen đến từ Viện Khoa học và Công nghệ Vidyasirimedhi (VISTEC) lắp đặt các bồn nhựa lớn chứa hệ thống phân hủy hô hấp kỵ khí (anaerobic) tại trường học, trung tâm công cộng và tu viện. Họ chỉ cho người dân địa phương cách vi sinh vật phân hủy thức ăn trong các bồn nhựa để tạo khí sinh học (biogas) và phân bón.

Chaiyen mong muốn tạo ra công cụ hữu ích để hỗ trợ nền kinh tế tuần hoàn. Nếu không xử lý rác thải thực phẩm đúng cách, hầu hết sẽ kết thúc trong bãi rác, sinh ra khí mê-tan và carbon dioxide, góp phần vào tình trạng nóng lên của toàn cầu.

Chaiyen là Nhà khoa học tiêu biểu Thái Lan năm 2015, danh hiệu cao nhất cho các nhà khoa học trong nước. Tổ chức của cô là điển hình cho tiến bộ trong nghiên cứu của Thái Lan.

Theo Nature Index – bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học, các tổ chức nghiên cứu, các quốc gia và khu vực trong lĩnh vực khoa học tự nhiên, sự sống và khoa học trái đất của Nature Research, năm 2020, số lượng các nhà khoa học trên đầu người của Việt Nam xếp thứ 4 tại Đông Nam Á, sau Singapore, Thái Lan, Malaysia. Còn theo phân tích năm 2019 của Viện Thông tin khoa học (ISI) của Clarivate, giai đoạn năm 2014 – 2018, số lượng nghiên cứu của Malaysia, Thái Lan và Việt Nam tăng gần gấp đôi.

Tạp chí Nature nhận định điều này có được một phần là do nhiều trường đại học trong khu vực chuyển tập trung từ giảng dạy sang nghiên cứu nhằm cải thiện thứ hạng quốc tế, thu hút thêm nguồn tài trợ và sinh viên. Trong bối cảnh R&D ngày càng được công nhận giúp một quốc gia tiến bộ, các chính phủ cũng thành lập các bộ hay chính sách mới nhằm thúc đẩy nghiên cứu. Chẳng hạn, năm 2008, Việt Nam ra mắt Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ quốc gia; Malaysia giới thiệu Kế hoạch chiến lược Giáo dục Đại học Quốc gia 10 năm vào năm 2015; Thái Lan thành lập Bộ Giáo dục Đại học, Khoa học, Nghiên cứu và Đổi mới năm 2019, hợp nhất các chức năng được phân chia giữa các cơ quan chính phủ trước đây.

Thái Lan, Việt Nam, Indonesia cũng giới thiệu quy định, yêu cầu nghiên cứu sinh và nhà nghiên cứu phải xuất bản các nghiên cứu trước khi có học vị Tiến sỹ hoặc Giáo sư. Vì vậy, số lượng nghiên cứu cũng tăng lên, dù không phải lúc nào cũng có chất lượng tốt hơn, theo Numpon Mahayotsanun, thành viên điều hành Học viện Nhà khoa học trẻ Thái Lan. Ông cho rằng, một số chương trình nghị sự và lộ trình khoa học “tốt trên lý thuyết” nhưng làm được hay không lại là vấn đề khác.

Hợp tác trong – ngoài nước là chìa khóa

Là kỹ sư cơ khí của trường Đại học Khon Kaen (Thái Lan), Mahayotsanun hợp tác với các công ty vũ trụ, không gian và ô tô để hỗ trợ quy trình thiết kế và sản phẩm. Tuy nhiên, ông thường gặp cản trở vì thủ tục hành chính. Chẳng hạn, nếu rời trường để đến gặp công ty nào đó, ông phải xin cấp trên. Cấp trên lại phải xin cấp trên nữa để ký giấy tờ. Dù đã là Giáo sư được 11 năm, ông vẫn lặp đi lặp lại điều này.

Mahayotsanun nghĩ rằng quan chức chính phủ dường như không để tâm tới tốc độ trong xử lý kinh doanh. Đợi tới khi ông được duyệt thì đã quá muộn. Thị trường không thể chờ ông.

Nhà khoa học Chaiyen đồng tình với ý kiến này. Hiện tại, phần lớn nghiên cứu cơ bản của Thái Lan đều không đi hết chặng đường từ phòng thí nghiệm ra thị trường. Theo cô, chính phủ cần kiên nhẫn và kiên trì hỗ trợ cả phát triển công nghệ lẫn khoa học cơ bản. Họ cần thực hiện chính sách dài hơi để tập trung vào nuôi dưỡng con người, môi trường giáo dục – nghiên cứu. Cô chia sẻ đôi khi, chính sách thay đổi quá thường xuyên.

Một lý do dẫn đến thiếu vắng kế hoạch R&D lâu dài, theo Nature, đó là thay đổi của Đảng cầm quyền. Chẳng hạn, Thái Lan đã trải qua 9 lần thay đổi quyền lực trong 20 năm qua. Mỗi chính quyền mới ra đời, họ lại có chương trình nghị sự riêng. Điều đó gây nhiều xáo trộn và kéo theo thời gian dài dừng hoạt động sản xuất công nghệ và khoa học. Theo Mahayotsanun, nếu muốn nghiên cứu khoa học có ích, họ cần được hỗ trợ liên tục.

Đôi khi, một chính phủ lại ra luật đi ngược lại với nuôi dưỡng hệ sinh thái khoa học tốt. Ví dụ, năm 2019, Indonesia thông qua luật buộc tội các nhà nghiên cứu nếu vi phạm giấy phép thị thực, bày tỏ quan điểm bất lợi. Nó có thể bao gồm cảnh báo về động đất, sóng thần gây hoang mang dư luận. Theo Berry Juliandi, Giáo sư sinh học tại Đại học Nông nghiệp Bogor, cựu Tổng thư ký Học viện Khoa học trẻ Indonesia, hệ quả là nhiều nhà khoa học trên thế giới không hứng thú tới nghiên cứu tại đây vì lo bị trừng phạt hình sự.

Đầu tư hạn chế vào R&D là nguyên nhân tiềm ẩn khác khiến quốc gia lớn nhất Đông Nam Á chưa phát huy hết tiềm năng khoa học. Trong báo cáo ISI năm 2019, đồng tác giả Jonathan Adams nhận xét dù có dân số lớn và tài nguyên khổng lồ, phần trăm GDP đầu tư vào chi tiêu và R&D rất thấp.

Hợp tác quốc tế cũng đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy vị thế nghiên cứu của một nước. Chẳng hạn, phân tích của ISI chỉ ra số lần một nghiên cứu được trích dẫn trong các công trình sau này của Malaysia là 1,06, cao hơn trung bình thế giới. Tuy nhiên, nếu loại bỏ tất cả ấn phẩm có đồng tác giả quốc tế ra khỏi nhóm dữ liệu, con số giảm còn 0,76.

Điều này ngụ ý chính sự tham gia của quốc tế đã nâng hạng của họ trên bảng xếp hạng toàn cầu. Theo ISI, Malaysia có số lượng nghiên cứu được công bố cao thứ hai chỉ sau Singapore, gần 12.000 từ năm 2014 đến 2018. Song, nó không đồng nghĩa với chất lượng cao khi hầu hết đều được chấm điểm thấp.

Các nước muốn hợp tác quốc tế còn vì nghiên cứu tầm thế giới vượt quá chi trả của nhiều người. Theo Tiến sỹ Phạm Hùng Hiệp của Đại học Phú Xuân, các yếu tố quan trọng khác ảnh hưởng đến khả năng công bố quốc tế của nhà nghiên cứu là hỗ trợ đầy đủ từ trợ lý và giám sát cũng như phối hợp giữa các học giả trong nước. Theo ông, khoa học không phải thứ mà một người có thể nghiên cứu trong phòng riêng mà phải kết nối với mọi người. Còn với Yvonne Lim, nhà nghiên cứu bệnh nhiệt đới tại Đại học Malaya (Malaysia), cần một cách tiếp cận xã hội, nơi các trường đại học làm việc cùng nhau và cùng với đối tác trong ngành.

Giáo sư Mahayotsanun có cùng quan điểm. Hợp tác trong và ngoài nước là chìa khóa cho phát triển và tiến bộ. Ông không nghĩ Thái Lan có thể trở thành cường quốc khoa học nếu thiếu sự hỗ trợ của các nước láng giềng. Con đường trở nên mạnh hơn là đi cùng nhau, bất chấp mỗi nước có bối cảnh, chương trình và vấn đề riêng.

Du Lam (Theo Nature)

5 năm tập trung vào tự cường khoa học công nghệ của Trung Quốc

Tự cường khoa học, công nghệ đóng vai trò trung tâm trong kế hoạch 5 năm mới nhất của Trung Quốc. Đây là kết quả của những căng thẳng gần đây với Mỹ và phương Tây.