Theo Real Clear Science, vào ngày 30/7/2014, Wayne Wade, 46 tuổi, đã đột nhập vào một căn nhà ở Hollywood, Florida. Thật không may cho Wade, trong khi anh ta đang chất đống một số đồ đạc có giá trị như TV, bàn cà phê lên chiếc xe tải thì người chủ nhà trở về và đứng ngay trước mặt anh. Vội vã, anh ta nhảy lên xe tải và lái đi. Nhưng trong cơn vội vàng đó, Wade đã để quên ĐTDĐ trên giường của chủ nhà.

Một thời gian sau, Wade làm điều mà hầu hết mọi người khi mất điện thoại đều làm: anh ta gọi điện đến smartphone của mình và hy vọng một người nào đó sẽ trả lời và trả điện thoại lại cho anh ta. Một sỹ quan cảnh sát đã trả lời điện thoại. Wade nói với viên cảnh sát tên anh ta. Ngay sau đó không lâu, anh ta đã bị bắt.

Khi Wade xuất hiện tại tòa, Thẩm phán John Hurley vô cùng kinh ngạc vì sự ngu dốt của tên trộm.

"Anh biết rõ tội của anh là ăn trộm. Anh bỏ điện thoại lại, anh nhận ra là anh đã để quên điện thoại và lại còn gọi lại. Cảnh sát nghe điện thoại và anh nói tên của anh qua điện thoại", thẩm phán Hurley nói. "Tôi chỉ đang cố hiểu mọi thứ".

"Bởi vì nó đã bị lấy cắp, thưa ngài", Wade cố biện minh.

Từ những tên tội phạm và các chính trị gia, đến những bạn bè và gia đình, tất cả mọi loại người đều làm những thứ ngu ngốc mỗi ngày. Nhưng chính xác hành vi nào mới bị gọi là "ngu ngốc"? Đó là một câu hỏi khó trả lời hơn bạn nghĩ. Không phải là một câu trả lời theo dạng sách vở, nhiều người có thể sẽ đưa ra một câu trả lời đơn giản: "Tôi thấy ngu thì nói là ngu, thế thôi!".

Có thể đó là sự thật, song nó đơn giản không phải là câu giải thích đủ thuyết phục với các nhà khoa học. Trong số báo mới nhất của tạp chí Intelligence, Balazs Aczel và Bence Palfi ở trường Đại học Eotvos Lorand (Budapest, Hungary) đã hợp tác với Zoltan Kekecs của trường Đại học Baylor, đưa ra một câu trả lời đầy đủ hơn và kinh nghiệm hơn về sự ngu ngốc.

"Nghiên cứu về sự ngu ngốc cần phải tính đến các khía cạnh tâm lý vì một số lý do", họ viết. "Đầu tiên, đó là hành vi mà chúng ta vẫn làm hàng ngày và những nhận thức hiếm hoi của chúng ta về hậu quả xã hội, tình cảm. Thứ hai, hành vi của chúng ta thường diễn ra bởi mục đích tránh gây ra những hành động mà chúng ta gán nhãn là "ngu ngốc". Thứ ba, nếu việc gọi hành động nào đó là ngu ngốc là dấu hiệu cho thấy sự xung đột bên trong chúng ta, thì việc hiểu suy nghĩ của mọi người về sự ngu ngốc có thể giúp chúng ta phát hiện ra nguồn gốc mâu thuẫn và có khả năng hóa giải mâu thuẫn".

Để định nghĩa một hành vi được gọi là "ngu ngốc", các nhà nghiên cứu đã phân tích những ví dụ xảy ra trong thực tế về sự ngu ngốc. Đầu tiên, họ tập hợp 180 câu chuyện miêu tả những hành vi ngu ngốc trên internet và các báo cáo hàng ngày do một nhóm 26 sinh viên cung cấp. Tất cả những câu chuyện này được nhóm gồm 7 người đánh giá lại để chắc chắn đó là "hành động ngu ngốc".

Tiếp theo, các nhà nghiên cứu kêu gọi một nhóm người tham gia lớn hơn để đánh giá sự ngu ngốc của mỗi câu chuyện theo thang điểm 1-10, dựa trên danh sách gồm 30 yếu tố tâm lý được xem là ngu ngốc, đánh giá trách nhiệm của người hành động và hoàn cảnh tình huống, và đánh giá những hậu quả liên quan. 154 sinh viên (122 nữ) đã tham gia, hoàn thành 1 trong số 12 bảng khảo sát câu hỏi, mỗi bảng bao gồm 15 câu chuyện khác nhau.

Nhìn chung, các kết quả đều cho thấy sự đồng thuận cao về cái gọi là ngu ngốc và không ngu ngốc, ẩn chứa một định nghĩa chung về sự ngu ngốc. Từ những dữ liệu thu thập được, các nhà nghiên cứu đưa ra 3 yếu tố chính làm nên một hành động ngu ngốc.

Tình huống đầu tiên mà mọi người gọi một hành động ngu ngốc là khi người đó sẽ phải gánh chịu nhiều rủi ro trong khi lại thiếu kỹ năng cần thiết để thực hiện hành động rủi ro đó. Một câu chuyện phổ biến cho loại này là khi những tên trộm muốn lấy cắp điện thoại di động, nhưng thay vào đó lại lấy cắp các thiết bị định vị GPS. Chúng không tắt GPS vì thế cảnh sát có thể dò ra chúng dễ dàng. Chúng ta gọi loại này là "tự tin ngu dốt".

Nhóm thứ hai được gọi là "thiếu tính thực tế". Ví dụ điển hình cho nhóm này là khi một ai đó cố bơm nhiều hơi hơn mức cho phép vào những chiếc lốp xe hơi. Họ làm việc này có thể vì họ không để ý mình đang làm gì, hoặc họ không biết gì về việc bơm lốp xe.

Nhóm thứ ba là "thiếu kiểm soát". Đây là những trường hợp được xem là kết quả của hành vi ám ảnh, ép buộc hoặc nghiện ngập. Chẳng hạn, một trong các câu chuyện thuộc nhóm này miêu tả một người hủy bỏ một cuộc gặp gỡ với người bạn tốt để tiếp tục chơi video game tại nhà.

Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra hành vi ngu ngốc bị đánh giá khắt khe hơn khi người thực hiện hành vi đó phải chịu trách nhiệm cao, hoặc nếu hành vi đó gây hậu quả nghiêm trọng.

Một hạn chế lớn của nghiên cứu trên là sự đồng nhất của nhóm người tham gia nghiên cứu, ở đây là các sinh viên Hungary mà có đến 79% là nữ. Những gì họ xem là ngu ngốc có thể bị quyết định khác nhau tùy theo họ thuộc nền văn hóa nào và nhóm tuổi nào.

Mặc dù vậy, các nhà nghiên cứu rất đáng được hoan nghênh vì đã mang lại một món cocktail tưởng chừng không thể có giữa khoa học và ngu ngốc.

Điều 292 đã hình sự hóa vi phạm hành chính

Ngày 30/7 vừa qua, cuộc tọa đàm về quy định tại Điều 292 của Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 đã được Ủy ban Tư pháp của Quốc hội khóa XIV chủ trì tổ chức tại Hà Nội. Mục đích của cuộc tọa đàm này là nhằm trao đổi những thông tin liên quan đến “Tội cung cấp dịch vụ trái phép trên mạng máy tính, mạng viễn thông” được quy định tại Điều 292, phục vụ việc nghiên cứu, thẩm tra dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS 2015.

Trong tham luận chia sẻ tại cuộc đàm nêu trên, ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) - cơ quan đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam nhận định, Điều 292 đã quy định quá rộng khi xử lý hình sự ngay cả những hành vi kinh doanh có nguy cơ gây nguy hiểm cho xã hội thấp. Về bản chất Điều 292 có nội dung cũng tương tự như hành vi kinh doanh mà không đăng ký kinh doanh trong Tội kinh doanh trái phép của BLHS 1999 (tội danh quy định tại Điều 159 BLHS 1999 đã được Quốc hội khóa XIII quyết định bãi bỏ - PV)

Ông Tuấn nhấn mạnh, đồng ý rằng một số hành vi tại Điều 292 có thể có mức độ nguy hiểm cao với xã hội như kinh doanh vàng tài khoản, kinh doanh đa cấp bất chính… có thể gây thiệt hại lớn cho người dân. Tuy nhiên, xét về bản chất việc kinh doanh trên mạng và không trên mạng không làm thay đổi bản chất, việc xếp hành vi kinh doanh trên mạng vào Điều 292 (tội phạm về mạng) là chưa thực sự hợp lý. Tại sao chỉ một số ít ngành nghề kinh doanh trên mạng nếu không đăng ký thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong khi gần 267 ngành nghề khác thì không? Việc sử dụng mạng có thể làm mức độ phát tán nhanh hơn, hậu quả lớn hơn nhưng cũng nên là tình tiết tăng nặng mà thôi. Cho nên cần tách riêng thành một tội riêng nếu cần thiết.

“Một số hành vi đưa vào xử lý hình sự như hành vi cung cấp dịch vụ sàn giao dịch thương mại điện tử, trò chơi điện tử… khi chưa hoàn tất thủ tục đăng ký là quá nặng. Điều đáng ngại là khác với các tội khác, Điều 292 chỉ cần căn cứ vào hành vi mà không xét đến yếu tố động cơ, mục đích nên nguy cơ các hành vi kinh doanh bình thường bị hình sự hoá là rất cao, trong khi các hành vi này đáng chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính mà thôi”, ông Tuấn nói.

Đặc biệt, bình luận về điểm e khoản 1 Điều 292 quy định “Các loại dịch vụ khác trên mạng máy tính, mạng viễn thông theo quy định của pháp luật” vốn là điểm khiến cộng đồng doanh nghiệp CNTT, nhất là các doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ lo ngại, băn khoăn hơn cả, ông Đậu Anh Tuấn cho biết, điểm này còn quy định theo cách điều khoản quét là các nhóm dịch vụ khác mà không được định danh rõ. Như vậy vô hình trung, quy định này cho phép các bộ, ngành có thể quy định thêm “tội mới” trong BLHS, mỗi khi ban hành thêm một quy định yêu cầu một loại dịch vụ trên mạng nào đó phải xin cấp phép. Ví dụ, các dịch vụ thư điện tử, dịch vụ lưu trữ, dịch vụ tìm kiếm, tra cứu, dịch vụ giải trí như xem phim, nghe nhạc… nếu bộ, ngành nào quy định thêm các dịch vụ này phải xin phép thì đồng nghĩa với việc mở rộng các hành vi có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Kiến nghị bỏ Điều 292 và thiết kế lại

Mới đây, trong tháng 7/2016, hệ thống bán lẻ điện máy Trần Anh tại Hà Nội đã có văn bản gửi tới cơ quan công an và các cơ quan chức năng để vào cuộc xử lý hành vi lừa đảo của một nhóm người mạo danh thương hiệu của doanh nghiệp này sử dụng xe tải để đi bán hàng rong các mặt hàng như điều hòa, tivi, bếp từ… không rõ nguồn gốc xuất xứ tại các khu vực ngoại thành như Thanh Oai, Thạch Thất, Mỹ Đức…

Thậm chí các đối tượng còn in thông tin quảng cáo có logo và slogan "Chuyên gia điện máy" y hệt nhận diện thương hiệu của hệ thống bán lẻ này để hoạt động.

Trao đổi với ICTnews, đại diện một doanh nghiệp điện máy cho hay, trong thời gian qua, không chỉ riêng Trần Anh mà còn có hàng loạt doanh nghiệp kinh doanh điện máy, điện thoại khác cũng trở thành nạn nhân của nạn lừa đảo, giả mạo thương hiệu trắng trợn do các cá nhân, doanh nghiệp thực hiện.

Như trường hợp Media Mart, cách đây vài tháng trung tâm dịch vụ khách hàng của hệ thống siêu thị điện máy này tiếp nhận một số trường hợp khách hàng mang đến bảo hành những sản phẩm không phải do Media Mart kinh doanh, cũng không có hợp đồng nhận bảo hành với hãng như bình đun nước siêu tốc, nồi cơm điện...

Phía Media Mart cho hay những sản phẩm này được khách hàng mua trên mạng hoặc tại những cửa hàng nhỏ lẻ, trên phíếu bảo hành sản phẩm đã mạo danh trung tâm bảo hành của MediaMart để lừa đảo lòng tin của người tiêu dùng đối với xuất xứ sản phẩm.

Tương tự, hồi tháng 12/2015, siêu thị điện máy Pico đã phải tiếp nhận hai trường hợp khách hàng đến yêu cầu bảo hành điện thoại iPhone 6 và iPhone 6 Plus, kèm theo giấy bảo hành từ Pico. Tuy nhiên, đây là phiếu bảo hành giả, do một người rao bán trên mạng với nội dung “bán lại iPhone mới 99% được mua tại Pico” và cam kết là hàng chính hãng, sử dụng giấy bảo hành giả mạo của Pico để lừa đảo người mua hàng.