Chuyên gia tư vấn cho học sinh: 'Chọn nghề như chọn người yêu...'

TS Lê Đông Phương, nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giáo dục đại học của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, chia sẻ: “Có lẽ chỉ ở Việt Nam mới phân biệt “trường đại học” với “đại học” thành 2 chủ thể khác nhau, chứ ở các nước thực ra chỉ là một”.

Chưa kể, theo ông Phương, cũng là “đại học” nhưng 2 đại học mới chuyển lên từ trường đại học (ĐH Bách khoa Hà Nội, ĐH Kinh tế TP.HCM) cũng đã có sự khác biệt  so với 5 đại học  vốn có trước đây (2 đại học quốc gia, 3 đại học vùng) - đó là ở cơ cấu quản trị. Thực tế hiện nay đang cho thấy sự kết nối giữa các trường thành viên trong các đại học vốn có trước đây còn lỏng lẻo.

“Với các đại học trước đây, tuy gọi là một đại học nhưng các trường thành viên có sự độc lập nhất định, có quyền tự chủ như: Có hệ thống quản lý như một trường đại học bình thường, có mã tuyển sinh riêng, có con dấu riêng, logo riêng... Chính vì vậy, dẫn đến việc cùng trong một đại học có rất nhiều bằng.

Bản thân mỗi trường thành viên cũng lại cố gắng thể hiện mình là khác biệt so với tổng thể của đại học. Chưa kể, các trường thành viên (theo thiết kế ban đầu là chuyên sâu vào một mảng, lĩnh vực nhất định) đã có những sự chồng lấn khi có những ngành đào tạo giống nhau như Trường ĐH Khoa học tự nhiên và Trường ĐH Công nghệ của ĐH Quốc gia Hà Nội; hay Trường ĐH Kinh tế và Trường Quản trị kinh doanh,...

Câu hỏi đặt ra như vậy có thực sự đó là một liên kết chặt chẽ hay chỉ một liên minh có tính tượng trưng giữa các đơn vị độc lập? Nhìn tổng thể, sẽ thấy vai trò của đại học lớn rất mờ nhạt”.

Trong khi đó, theo cấu trúc của các đại học mới chỉ có một logo, bằng tốt nghiệp có tên một đại học. Như vậy, mô hình đại học như ĐH Bách khoa Hà Nội hay ĐH Kinh tế TP.HCM có tính nhất quán cao hơn, mang tính ‘một đại học duy nhất’ khi các trường thành viên thực sự là một phần của đại học lớn.

Tuy nhiên, theo ông Phương, mô hình đại học “theo kiểu mới” này cũng chưa cho thấy những thay đổi rõ rệt.

Ông Phương dẫn chứng ngay như ĐH Bách khoa Hà Nội sau một năm chuyển lên từ trường đại học, cũng chưa nhìn thấy độ linh hoạt, tính nhanh nhạy của nhà trường thay đổi cụ thể ra sao. “Cũng có thể vì quá mới, chưa nhìn thấy được hệ quả của việc thay đổi. Đâu đó cũng có người bảo rằng có những cái mới bên trong, tôi không phản đối, song sự thay đổi ở tầm hệ thống chưa có gì rõ rệt”, ông Phương nói.

Để tránh việc lên đại học chỉ để tạo danh tiếng, theo ông Phương cách đơn giản là đừng gượng ép phân biệt giữa “đại học” và “trường đại học”.

“Đừng để phân biệt tên gọi làm chúng ta dị biệt với các nước trong hội nhập quốc tế. Điều quan trọng là trường đại học có thật sự khẳng định được mình hay không. Cái tên không giúp nâng tầm một trường đại học”, ông Phương nói. 

“Các trường đại học cũng không nên quá nao núng, lo lắng đua nhau trở thành đại học. Điều tôi trăn trở là đôi khi chỉ vì dư luận xã hội, phụ huynh, thí sinh nghĩ rằng cái tên “đại học” là đẳng cấp hơn “trường đại học” đua nhau vào đó, dẫn đến việc các trường đại học chạy đua danh xưng cho kỳ được. 

Muốn vậy, ngay bản thân những nhà lập pháp cũng cần phải định hình khái niệm “đại học” và “trường đại học” là không có gì khác nhau để từ đó không đưa ra những quy định mang tính phân biệt đối xử về mặt pháp lý. Muốn cả hệ thống tiến lên, cần những giải pháp căn cơ hơn, chứ không phải chỉ ‘thay tên đổi họ’ còn lại bản chất vẫn thế”.

Bà Kim Phụng cho rằng cần khẳng định: Không phải những trường đại học không có định hướng hay không đủ điều kiện chuyển đổi thành đại học là những trường không mạnh, không phát triển, là trường “hạng hai”. 

“Quan trọng nhất là chất lượng và hiệu quả hoạt động, là sự đánh giá của thị trường lao động đối với sản phẩm đào tạo của trường, là sự lựa chọn của người học, là việc làm và sự thăng tiến của cựu sinh viên, là uy tín của đội ngũ giảng viên và tính hữu ích của các công trình khoa học, công nghệ được công bố; sự phát triển bền vững của trường...”.

Khi phát triển thành ĐH, ngoài việc phải thực hiện đủ những điều kiện cứng của pháp luật (“Có ít nhất 03 trường thuộc trường đại học; có ít nhất 10 ngành đào tạo đến trình độ tiến sĩ; có quy mô đào tạo chính quy trên 15.000 người” hoặc “Có ít nhất 3 trường đại học cùng loại hình công lập hoặc cùng loại hình tư thục liên kết thành đại học”) thì những trường đã chuyển đổi thành đại học hay đang thực hiện lộ trình chuyển đổi thành đại học càng cần phải không ngừng nâng cao chất lượng thực chất. 

“Đề án chuyển đổi mô hình từ trường thành đại học và những đánh giá, báo cáo, tổng kết hàng kỳ sau chuyển đổi cần phải giải trình thuyết phục các câu hỏi: Chuyển đổi lên đại học thì người học được lợi gì, cộng đồng xã hội được lợi gì so với trước đây? Chất lượng được nâng cao như thế nào? Chính sách huy động đa dạng các nguồn lực để phát triển, trong đó, nâng cao tỷ trọng các nguồn thu ngoài học phí ra sao? Chính sách thu hút, phân phối hiệu quả theo hướng ưu đãi và trọng dụng nhân tài để xây dựng đội ngũ giảng viên và nhà khoa học danh tiếng, xây dựng các nhóm nghiên cứu mạnh ra sao? Việc nâng cao chất lượng đầu vào/đầu ra, quản lý chất lượng trong quá trình đào tạo và việc làm/độ thăng tiến của người học được nâng cao thế nào...

Những vấn đề này là việc của tất cả các trường, nhưng khi đã chuyển đổi thành đại học cần chú trọng hơn để việc chuyển đổi là thực chất chứ không chỉ “bình mới, rượu cũ”.

Sẽ có 5-7 trường đạt điều kiện lên đại học

Lên cấp 2, nữ sinh vẫn giữ thành tích xuất sắc và đạt các giải học sinh giỏi. Trong khi bạn bè đồng trang lứa đang học lớp 5, 11 tuổi nữ sinh tốt nghiệp cấp 2. Năm 1991, tốt nghiệp cấp 3, Thiên Tây tham gia cuộc thi tuyển chọn vào lớp tài năng trẻ của Đại học Khoa học và Công nghệ Trung Quốc.

Vượt qua kỳ thi, nữ sinh trở thành tân sinh viên khoa Toán của trường ở tuổi 14. Bằng sự nỗ lực không ngừng, năm 1995, Thiên Tây tốt nghiệp đại học loại xuất sắc. Để tạo được dấu ấn, nữ sinh đặt mục tiêu ra nước ngoài lấy bằng thạc sĩ và tiến sĩ.

Tháng 8/1995, nhận được lời mời học thạc sĩ của 18 đại học danh tiếng thế giới, Thiên Tây quyết định đến Viện Công nghệ Massachusetts (MIT). Sau 2 năm cố gắng, Thiên Tây lấy được bằng thạc sĩ Toán học ứng dụng ở tuổi 20.

35 tuổi là giáo sư Harvard

Chưa hài lòng với thành tựu đạt được, Thiên Tây tiếp tục học tiến sĩ tại Đại học Harvard. Thay vì theo đuổi Toán học, nữ thạc sĩ lại chọn ngành Thống kê sinh học. Lựa chọn này khiến Thiên Tây gặp nhiều trở ngại nhưng quyết tâm không bỏ cuộc. 

Ở tuổi 20, nữ thạc sĩ nhận Giải Robert Reedvì những thành tựu trong lĩnh vực nghiên cứu thống kê. 2 năm sau, Thiên Tây vinh dự nhận giải thưởng của Hiệp hội Thống kê sinh học Mỹ. Nhận các giải thưởng danh giá là minh chứng lựa chọn của Thiên Tây đúng đắn khi chuyển ngành.

22 tuổi, Thiên Tây nhận được bằng tiến sĩ của Đại học Harvard. Tốt nghiệp tiến sĩ năm 1999, Thiên Tây trở thành nhà nghiên cứu tại Viện Sinh học của Đại học Washington (Mỹ). Năm 2002, nữ tiến sĩ được mời làm giảng viên tại Đại học Harvard. Ở tuổi 28, Thiên Tây trở thành phó giáo sư trẻ nhất Khoa Thống kê sinh học của trường. 

Năm 2012, Thiên Tây được bổ nhiệm thành giáo sư Tin học Y sinh (Biomedical Informatics) Trường Y Harvard ở tuổi 35. Hiện tại, Thiên Tây là giáo sư Dữ liệu Dân số và Chuyển dịch Dịch tễ học (Professor of Population and Translational Data Sciences) của Trường Y tế công Harvard T.H. Chan. 

Ngoài ra, nữ giáo sư còn là Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Dân số và Phân tích Sức khỏe (CDP) và Giám đốc Chương trình Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng (CHR) tại Đại học Harvard. 

Với hướng nghiên cứu tập trung phát triển và áp dụng các phương pháp thống kê nhằm giải quyết các vấn đề sức khỏe cộng đồng như: Dịch tễ học của bệnh truyền nhiễm và mãn tính; Hiệu quả can thiệp y tế; Bất bình đẳng về sức khỏe... Nữ giáo sư đã xuất bản hơn 200 bài báo khoa học trên các tạp chí uy tín.

Những đóng góp trong lĩnh vực Dữ liệu Dịch tễ học giúp nữ giáo sư nhận được giải thưởng danh giá như: Giải MERLN(Medical Education Research and Learning Network) của Viện Y tế quốc gia Mỹ (NIH); Giải Gilbargvề Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng; Giải Edward J. Lambert về Dịch tễ học.

Nữ giáo sư hiện là chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực Dữ liệu Dịch tễ học ở Mỹ. Đồng thời, Thiên Tây còn là thành viên của nhiều tổ chức như: Hiệp hội Thống kê Mỹ (ASA); Hiệp hội Dịch tễ học Mỹ (AEA); Hiệp hội Y học Dự phòng Mỹ (APHA).

Khi cuộc sống ổn định, nữ giáo sư trẻ từng trăn trở việc về nước cống hiến. Tuy nhiên, sau nhiều đắn đo Thiên Tây vẫn lựa chọn ở lại Mỹ vì sự nghiệp đang phát triển và đã quen với môi trường sống. Dù ở nước ngoài, nhưng nữ giáo sư vẫn hướng về quê hương bằng cách thành lập quỹ học bổng hỗ trợ cho trẻ em nghèo được đến trường.